เป็นอันว่า เรื่องของปัจจัยภายในและปัจจัยภายนอกก็อิงอาศัยซึ่งกันและกันอย่างที่ว่ามานี้ เด็กอยู่ในชุมชนเล็กพื้นฐานคือครอบครัว พ่อแม่เป็นผู้เริ่มต้นที่จะช่วยให้ลูกศึกษา ด้วยการเลี้ยงดูเขาให้มีทัศนคติที่ดีงาม ให้เกิดปัญญารู้ความจริง เกิดเมตตา และมีเจตจำนงที่จะมาเป็นส่วนร่วมสร้างสรรค์พัฒนาสังคมต่อไป เมื่อเขาเข้าถึงชีวิตที่ดีงามยิ่งขึ้น โดยมีปัญญารู้ความจริงของสิ่งทั้งหลายที่สัมพันธ์เป็นอันหนึ่งอันเดียวกันทั่วทั้งหมดไม่มีพรมแดนไม่จำกัดแบ่งแยก อันเป็นความจริงที่สากลแล้ว ก็ทำให้มีจิตใจที่ไร้พรมแดนด้วย ปัญญาและจิตใจที่ไร้พรมแดน อันไม่จำกัดแบ่งแยกนั้น ก็จะทำให้มนุษย์สร้างชุมชนชนิดที่เชื่อมต่อกันเข้ามารวมและร่วมกันได้ สามารถสร้างสรรค์สังคมแห่งโลกที่มีสันติภาพได้อย่างแท้จริง
ที่พูดมานี้เป็นข้อคิดความเห็นซึ่งขอนำเสนอในวันนี้ บางอย่างอาจจะยังคลุมเครืออยู่บ้าง เพราะเป็นเรื่องที่จะต้องพิจารณากันยืดยาว เช่น เรื่องลัทธิบริโภคนิยมของมนุษย์นักเสพเป็นต้น อันเป็นเรื่องใหญ่ที่สังคมของเราจะต้องเอาใจใส่ให้มาก และเป็นเรื่องของการศึกษาโดยตรงที่จะต้องคิดแก้ปัญหาว่าจะทำอย่างไร จะแก้ที่จุดไหน
ข้อที่ควรย้ำไว้ก็คือ การศึกษาที่แท้จริงนั้นเป็นเรื่องของความเป็นไปตามธรรมชาติ และตั้งอยู่บนฐานของความจริงในธรรมชาติ เราจะวางหลักการศึกษาที่แท้ได้จะต้องเข้าถึงความจริงของธรรมชาตินี้ และเมื่อให้การศึกษาถูกต้อง มันก็เป็นกระบวนการที่เป็นไปเองตามเหตุปัจจัย
ต้องขอประทานอภัยที่ประชุมไปด้วย ที่ได้พูดย้อนไปย้อนมา ไม่ค่อยเป็นระบบ ถ้ามีส่วนที่เป็นประโยชน์ก็ขอถือว่าเป็นส่วนร่วมแห่งบุญกุศลในการที่เราได้มาร่วมกันดำเนินกิจกรรมครั้งนี้
บัดนี้เป็นเวลาที่สมควรแล้ว เรามาถึงจุดสุดท้ายของการประชุมสัมมนาครั้งนี้ ขออนุโมทนาท่านผู้จัด ท่านผู้ดำเนินการประชุม พร้อมทั้งท่านผู้ร่วมประชุมทุกท่าน ซึ่งมีกุศลเจตนาที่จะสร้างสรรค์ชีวิตและสังคมให้ดีงามดำเนินไปสู่จุดหมายที่ถูกต้อง คือความมีสันติภาพดังที่กล่าวแล้ว ทั้งสันติภาพภายใน และสันติภาพภายนอก
ขอให้ทุกท่านเจริญด้วยจตุรพิธพรชัย ประสบสันติทั้งภายในตนเอง และร่วมกันสร้างสันติภาพให้เกิดขึ้นในสังคมของมวลมนุษย์ ขอให้ทุกท่านมีกำลังกาย กำลังใจ กำลังปัญญา และกำลังความสามัคคีพรั่งพร้อมที่จะทำการนี้ให้สำเร็จ โดยทั่วกันทุกท่าน