ขอตั้งข้อสังเกตในที่นี้ว่า เมื่อพูดถึงการดำเนินชีวิตก็เป็นปัญหาของการศึกษาโดยตรง เพราะการศึกษาที่แท้เป็นเรื่องของการดำเนินชีวิต การศึกษานั้นเป็นการพัฒนาชีวิต ซึ่งทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงของชีวิตที่จะเป็นอยู่หรือดำเนินไปได้ดียิ่งขึ้น ตอนแรกเราดำเนินชีวิตไม่เป็น แต่เมื่อมีการศึกษาก็คือ ดำเนินชีวิตเป็น เช่น ในการเลี้ยงลูก การเลี้ยงดู ก็คือ การให้การศึกษา เช่น พ่อแม่เลี้ยงดูลูก หมายความว่าอย่างไร การเลี้ยง ก็คือ การช่วยเกื้อหนุนเอื้อโอกาสและส่งเสริมให้เขาพัฒนาความสามารถที่จะดำเนินชีวิตได้ด้วยตนเอง การเลี้ยงมีความหมายอย่างนี้ เพราะว่าถ้าเขาดำเนินชีวิตได้เอง เราก็ไม่ต้องเลี้ยง
คนส่วนมากมองความหมายของการเลี้ยงดูว่า เป็นการเอาปัจจัย ๔ หรือเครื่องบำรุงบำเรอมาให้ บางทีเรามองพลาดไปถึงขนาดนี้ นึกถึงการที่พ่อแม่เอาอะไรต่อมิอะไรมาให้ลูกว่านั่นคือการเลี้ยง แต่นั่นเป็นการมองเลยความหมายของการเลี้ยงไปแล้ว
บางทีเราพูดว่าเลี้ยงตัว เช่นเวลาเดินบนแผ่นไม้เล็กๆ ทอดข้ามคลอง คนไม่ชำนาญเดินไม่ได้ คอยจะหล่น ต้องเลี้ยงตัว ถ้าเมื่อไรเขาเลี้ยงตัวได้ นั่นก็คือเขาสามารถเดินไปตลอดรอดถึงฝั่ง คนที่เลี้ยงตัวไม่ได้ ก็คือยังดำเนินชีวิตไม่เป็น ดำรงชีวิตอยู่ไม่รอด พ่อแม่เป็นต้นจึงต้องมาเลี้ยงดู ซึ่งก็คือ มาช่วยเกื้อหนุน จัดสรรโอกาส สร้างสภาพแวดล้อม และสิ่งเอื้ออำนวยต่างๆ เพื่อให้เขาเตรียมตัวฝึกตัวเรียนรู้พัฒนาตัวไปสู่การดำเนินชีวิตได้ด้วยตนเอง
เมื่อเขาดำเนินชีวิตได้ด้วยตนเองก็คือ เขาเลี้ยงตัวได้ เราก็เลิกเลี้ยงได้ ฉะนั้นการเลี้ยง ก็คือกระบวนการเกื้อหนุนให้คนได้เรียนรู้ฝึกฝนพัฒนาตน เพื่อจะได้ดำเนินชีวิตได้ด้วยตนเอง พูดสั้นๆ ว่า การเลี้ยงคือการช่วยให้เรียน การเลี้ยงจึงคู่กับการเรียน ซึ่งก็คือการศึกษานั่นเอง
ถึงตอนนี้ก็ได้หลักที่ต้องการ คือ การศึกษาจะต้องช่วยให้คนดำเนินชีวิตที่ดีได้ด้วยตนเอง ทั้งรอดและถูกต้อง ถ้าคนดำเนินชีวิตไม่ถูกต้องก็แสดงว่าการศึกษายังไม่ได้ผลจริง ฉะนั้น ถ้าคนไทยดำเนินชีวิตมาผิดก็แสดงว่าการศึกษาของเรายังไม่ได้ผลจริง เพราะยังไม่สามารถช่วยให้คนดำเนินชีวิตได้อย่างถูกต้อง จึงเป็นอันว่าเราจะต้องเอาใจใส่แก้ไขปัญหาการศึกษาให้ได้ผลจริง คือ ให้เป็นการศึกษาที่ออกผลมาสู่การดำเนินชีวิตที่แท้จริง การดำเนินชีวิตอย่างไรถูกต้อง นี่เป็นเรื่องที่เราจะต้องมีความชัดเจน เพราะการศึกษาเป็นเรื่องของชีวิตคือการฝึกให้คนดำเนินชีวิตได้ถูกต้อง ผู้ใดดำเนินชีวิตถูกต้องก็เป็นคนมีการศึกษา คือคนที่ได้ฝึกตนดีแล้วนั่นเอง
พุทธศาสนามีหลักการว่า สิกขา หรือการศึกษา คือการฝึกเพื่อให้เขาดำเนินชีวิตได้ถูกต้อง เมื่อเขาดำเนินชีวิตได้ถูกต้องก็เป็นมรรค มรรคก็คือ ทางดำเนินชีวิตที่เกิดจากสิกขา เพราะฉะนั้น การฝึกฝนเรียนรู้ให้ดำเนินชีวิตอย่างถูกต้อง คือสิกขา จึงคู่กับการดำเนินชีวิตได้ถูกต้อง คือมรรค