คำสอนในพระพุทธศาสนาบอกว่า สำหรับผลอันหนึ่งมีปัจจัยหลายอย่าง เมื่อปัจจัยทั้งหมดพร้อม ผลจึงจะออกมา จากปัจจัยอันหนึ่งอาจมีผลหลายอย่าง นี่คือสาเหตุที่ความคิดเหตุผลทางวิทยาศาสตร์ไม่สามารถเข้าถึงความรู้ในธรรมชาติได้อย่างสมบูรณ์ เพราะวิทยาศาสตร์ไม่สามารถติดตามปัจจัยหนึ่งซึ่งนำไปสู่ผลหลายอย่าง และจากผลที่ได้อย่างหนึ่ง ก็ยากจะสืบสวนไปถึงปัจจัยได้ครบทุกอย่าง
นักวิทยาศาสตร์ต้องการได้ผลอันนี้ พวกเขาก็พยายามสืบค้นว่า เมื่อต้องการผลอย่างนี้ ต้องสร้างปัจจัยเงื่อนไขอะไรบ้าง เพราะฉะนั้น เพื่อผลที่เป็นเป้าหมาย พวกเขาก็สร้างปัจจัยเงื่อนไขทั้งหมดที่รู้ และเขาก็ได้ผลตามที่ต้องการ แต่เขาไม่รู้ว่ามีผลอะไรอีกมากเกิดขึ้นนอกเหนือจากผลที่เขาได้รับ มันมีอะไรติดตามมาด้วย ซึ่งอาจนำไปสู่ผลเสียต่อไปในโลกนี้
นายมิวเซนเบิร์ก
ผมคิดว่านี่คือข้อแตกต่างระหว่าง Exact Science กับ Social Science นี่คือความผิดอันใหญ่หลวงที่นักเศรษฐศาสตร์ได้สร้างขึ้น เพราะเขาพยายามพูดถึงเศรษฐศาสตร์ว่าเป็น Exact Science ซึ่งเป็นไปไม่ได้ เพราะตามที่ท่านพูดว่ามีเงื่อนไขหลายอย่างที่ทำให้เกิดผล คุณไม่สามารถทำนายว่าอะไรจะเกิดขึ้น คนส่วนมากพบว่า การทำนายของนักเศรษฐศาสตร์มักจะผิดเสมอ นี่เองทำให้ผมมีความกังวลอีกอย่างหนึ่งว่า ความคิดเรื่องการคาดการณ์ว่า อะไรจะเกิดขึ้นในอนาคต ขึ้นอยู่กับปัจจัยและเงื่อนไข ถ้าคุณต้องการจะรู้ว่าอะไรจะเกิดขึ้น คุณต้องพิจารณาเหตุของการกระทำ มันเป็นไปไม่ได้ที่จะรู้ว่า อะไรคือความแน่นอน เพราะมันมีเหตุและเงื่อนไขมากมายให้พิจารณา และในเวลาเดียวกัน เหตุและเงื่อนไข มีผลที่จะเกิดขึ้นในระยะเวลาที่คุณกําลังทำอะไรบางอย่าง
ดังนั้น สิ่งท้าทายที่คุณเผชิญเมื่อคุณต้องตัดสินใจในการทำธุรกิจ หรือในทางเศรษฐศาสตร์ หรือสถานการณ์ทางสังคมใดก็ตาม มีความไม่แน่นอนสูง ผมไม่ค่อยแน่ใจนัก เมื่ออ่านหนังสือธรรมะในทางพระพุทธศาสนา เพราะไม่ได้ให้ความมั่นใจ คนที่ไม่มีกิเลสจะสามารถทำนายว่า อะไรจะเกิดขึ้น ผมไม่รู้สึกว่ามันเป็นเรื่องจริง ผมไม่ทราบว่า ท่านเข้าใจคำถามของผมหรือไม่ คือ ผมคิดว่าสิ่งที่ยากที่สุดสิ่งหนึ่งในทางธุรกิจและสังคม คือคุณอาจมีความตั้งใจดี อยากทำดี และคุณเลือกว่าสิ่งนั้นดี สิ่งโน้นดีที่สุด แต่แม้คุณจะเลือกทำดีที่สุดแล้ว แต่ก็ยากที่จะทำนายว่า สิ่งดีที่คุณทำนั้นจะให้ผลอย่างไร ผมไม่เชื่อว่า แม้ว่าคุณจะมีจิตใจที่สว่างกระจ่างแจ้งแล้ว คุณจะมีความสามารถทำนายในสิ่งที่ไม่แน่นอนได้ แล้วอะไรจะเกิดขึ้น