ปาฐกถาเรื่อง “ปัญหาสังคมไทยในปัจจุบันและแนวทางในการแก้ไข” พร้อมบันทึกประกอบทั้งหมด ของพระเดชพระคุณท่านเจ้าคุณ พระธรรมปิฎก (ประยุทธ์ ปยุตโต) เป็นเรื่องเก่าตั้งแต่ พ.ศ. 2517 ครั้งล่าสุดตีพิมพ์เป็นตอนหนึ่งรวมอยู่ในหนังสือ 'สถาบันสงฆ์และสังคมไทย' จัดพิมพ์โดยสำนักพิมพ์โกมลคีมทอง พ.ศ. 2527
ปาฐกถานี้ แม้จะแสดงมานานถึง 24 ปี แล้ว แต่ยังคงทันสมัยอยู่เสมอ แม้ในปัจจุบันนี้ ถ้าพิจารณาดูให้ลึกซึ้ง จะเห็นว่า ปัญหาต่างๆ ยังไม่ได้รับการแก้ไข สังคมไทยจึงยังคงต้องเผชิญอยู่กับปัญหาเดิมๆ ที่หาทางออกไม่ได้
เป็นการน่าเสียดายอย่างยิ่งที่ปาฐกถาเรื่องนี้ไม่แพร่หลายเท่าที่ควร อาจเป็นได้ว่า เพราะถูกตีพิมพ์รวมอยู่ในหนังสือ 'สถาบันสงฆ์และสังคมไทย' ทำให้มีผู้อ่านเป็นจำนวนมากเข้าใจไปว่าเป็นเรื่องเฉพาะของสถาบันสงฆ์ จึงผ่านเลยไป มิได้ให้ความใส่ใจ
แต่ความเป็นจริงแล้ว ปาฐกถานี้เป็นปาฐกถาที่งดงามด้วยประการทั้งปวง ในหลายแง่ดังนี้
1. เป็นการวิเคราะห์ปัญหาที่เกิดขึ้นจริง เหตุการณ์จริงและปัญหานั้นก็ได้เกิดผลกระทบแล้วต่อสังคมส่วนรวม
2. ประเด็นที่ยกมาวิเคราะห์เป็นแง่มุมที่แปลกออกไป เช่น ปัญหาเกี่ยวกับค่านิยมที่คลาดเคลื่อน ปัญหาเกี่ยวกับการสร้างรากฐานของความเจริญที่แท้ ทางเลือกที่เกี่ยวกับอุดมคติของสังคมไทย ฯลฯ
3. เป็นการวิเคราะห์ที่เจาะลึก ตรงประเด็น พร้อมด้วยตัวอย่างประกอบ เพื่อให้เห็นภาพ ให้ความรู้ความเข้าใจในปัญหาต่างๆ เหล่านั้นอย่างชัดเจน ไม่กำกวม เสริมสร้างสติปัญญาแก่ผู้อ่าน/ผู้ฟัง
4. ถ้อยคำ ภาษา สำนวน ความเปรียบเทียบ ที่เลือกมาใช้ประกอบการวิเคราะห์ มีน้ำหนัก กระทบความรู้สึกและจิตสำนึกในด้านดี เป็นตัวอย่างของการวิเคราะห์ที่มีเมตตาธรรมเป็นที่ตั้ง มุ่งประโยชน์สุขให้เกิดแก่สังคมส่วนรวมอย่างแท้จริง โดยปราศจากอัตตาของผู้แสดง สามารถใช้เป็นต้นแบบสำหรับใช้ในการวิเคราะห์เรื่องอื่นๆ
ด้วยแง่มุมที่ดีงามดังกล่าวมาแล้วนี้ ข้าพเจ้าจึงมีความประสงค์อย่างแรงกล้าที่จะรื้อฟื้นการพิมพ์ปาฐกถานี้อีกครั้ง โดยแบ่งเป็น 2 ส่วน ส่วนหนึ่ง แจกเป็นธรรมทาน และอีกส่วนหนึ่ง ธรรมสภาจัดพิมพ์จำหน่ายในราคาย่อมเยา เพื่อหนังสือนี้จะได้แพร่หลายไปสู่วงกว้างมากที่สุดเท่าที่จะเป็นได้ จึงได้กราบนมัสการขออนุญาตพระเดชพระคุณพระธรรมปิฎก ตีพิมพ์ปาฐกถานี้อีกครั้ง แยกออกมาเป็นหนังสือเล่มเดียวต่างหาก โดยใช้ชื่อใหม่ว่า 'บทเรียน 25 ปี คนไทยเรียนรู้หรือยัง'
นอกจากจะมีเมตตาอนุญาตให้ตีพิมพ์ได้ตามความประสงค์แล้ว พระเดชพระคุณ ท่านเจ้าคุณฯ ยังได้ตรวจต้นฉบับ แทรกเพิ่มข้อมูลบางส่วน พร้อมเขียนคำอนุโมทนาให้ด้วย ซึ่งข้าพเจ้ารู้สึกเป็นสิริมงคล และมีความปลาบปลื้มใจเป็นอย่างยิ่งสำหรับการพิมพ์ในครั้งนี้ และใคร่กราบนมัสการขอบพระคุณพระเดชพระคุณ ท่านเจ้าคุณพระธรรมปิฎก มา ณ โอกาสนี้
ข้าพเจ้าหวังว่า หนังสือ 'บทเรียน 25 ปี คนไทยเรียนรู้หรือยัง' จักได้สำเร็จประโยชน์ทุกประการ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในการแก้ไขปัญหาสังคมไทย ตามสมควรแก่กรณี
พนิตา อังจันทรเพ็ญ และธรรมสภา