คุณพนิตา อังจันทรเพ็ญ มีความตั้งใจมาก ที่จะพิมพ์ปาฐกถาเรื่อง “ปัญหาของสังคมไทยในปัจจุบัน และแนวทางในการแก้ไข" พร้อมทั้งบันทึกประกอบต่อท้ายทั้งหมดออกเผยแพร่อีกครั้งหนึ่ง ได้แจ้งความประสงค์ พร้อมทั้งพิมพ์ต้นฉบับทั้งหมดลงในคอมพิวเตอร์เตรียมไว้พร้อม อาตมภาพขออนุโมทนา
ปาฐกถา พร้อมทั้งบันทึกประกอบที่ขอพิมพ์นั้น เป็นเรื่องเก่าที่ได้พูดและเขียนไว้เพียงครึ่งปีเศษ หลังเหตุการณ์เรียกร้องประชาธิปไตย ๑๔ ตุลาคม ๒๕๑๖ ซึ่งเกิดขึ้นเกือบ ๒๕ ปีมาแล้ว ขณะที่แสดงปาฐกถานั้น เหตุการณ์ดังกล่าวยังเด่นชัดอยู่ในความทรงจำของทุกคนในสังคมไทย และปาฐกถานั้นก็จัดขึ้นโดยปรารภสภาพสังคมไทยในช่วงที่เกี่ยวกับเหตุการณ์ครั้งนั้นด้วย จึงถือได้ว่า เป็นเรื่องที่พูดและเขียนเพื่อให้ข้อคิดแก่คนไทย ในยุคที่กำลังตื่นตัว โดยมีพลังแห่งการที่จะปฏิรูปและสร้างสรรค์สังคมไทยเป็นอย่างสูง
เรื่องที่พูดและเขียนนั้น เน้นการกระทำด้วยความรู้ความเข้าใจ หรือเรียกง่ายๆ ว่า ปฏิบัติการบนฐานแห่งปัญญา และเรื่องที่ยกขึ้นพูดเป็นมุมหรือด้านหนึ่งของสังคมไทยที่มักถูกมองข้ามไป แต่เป็นเรื่องเกี่ยวกับสถาบันหลักอย่างหนึ่งของชาติ ซึ่งในยุคนี้มีความสัมพันธ์เป็นพิเศษกับชนบทที่เป็นสังคมส่วนใหญ่ของประเทศไทย และเป็นแหล่งแห่งวัฒนธรรมไทย ซึ่งเกี่ยวกับความรู้จักและเข้าใจตนเองของคนไทย อันมีความหมายสำคัญในแง่ที่ว่า เมื่อเราจะปฏิรูปสิ่งใด เราก็ควรจะรู้จักสิ่งที่เราจะปฏิรูปนั้น และรู้ความมุ่งหมายว่าจะปฏิรูปให้มันเป็นอย่างไร
เรื่องที่พูดและเขียนนี้ ผ่านกาลเวลามา ๒๔ ปีแล้ว และเคยมีการพิมพ์เผยแพร่ ๓ ครั้ง ครั้งล่าสุด เมื่อ พ.ศ. ๒๕๒๗) การพิมพ์ครั้งนี้ถือได้ว่า เป็นการรื้อฟื้นเรื่องเก่าขึ้นมาทบทวนและตรวจสอบสังคมไทยของเราว่า สังคมไทยของเราได้ก้าวหน้าไปในทางแห่งการรู้จักและเข้าใจตนเองขึ้นบ้างเพียงใด ซึ่งมีความหมายต่อไปด้วยว่า อาจเป็นเครื่องวัดระดับความพร้อมของคนไทยว่า จะสามารถปฏิรูปและสร้างสรรค์สังคมของตนได้หรือไม่
เพื่อให้สัมพันธ์กับยุคสมัย ได้ตั้งชื่อหนังสือนี้ใหม่ว่า “บทเรียน 25 ปีคนไทยเรียนรู้หรือยัง” แม้ชื่อปาฐกถาก็ได้ปรับให้สั้นเข้าว่า "ปัญหาสังคมไทยปัจจุบันและแนวทางแก้ไข” กับทั้งได้สลับลำดับบันทึกใหม่ และตั้งหัวข้อย่อยแทรกเข้ามาในบันทึกบางเรื่อง เพื่อให้อ่านสะดวกยิ่งขึ้น
พระธรรมปิฎก (ป.อ. ปยุตโต)
๑๐ เมษายน ๒๕๔๑